Ben je hoogsensitief of lijd je aan chronische stress (of beide)?

15-01-2024

Dit is een wat langere blog dus zet jezelf wat thee of koffie en kruip gezellig in de zetel.

In een van mijn eerste blogs schreef ik al dat het wel lijkt of er steeds meer mensen hoogsensitief (HSP) zijn, maar dat die eigenlijk overprikkeld zijn door chronische stress.

Daar wil ik graag wat dieper in duiken. Voor mijn persoonlijke zoektocht heb ik de hoogsensitief coachopleiding gevolgd bij Centrum Open Mind, podcasts geluisterd en boeken gelezen (zie onderaan voor een lijst).
Deze blog is een manier om voor mezelf de dingen op een rijtje te zetten en jullie profiteren mee 😊.

Het grootste deel van mijn leven heb ik niet kunnen genieten van de voordelen van het HSP-zijn omdat ik aan het overleven was: ik had chronische stress.

Na vooral met de nadelen geleefd te hebben, begin ik nu steeds meer in te zien en te voelen dat ik als HSP beschik over superkrachten.
Nee, niet zoals Wonderwoman ofzo (hoewel ik haar outfit echt wel top vind 😁 ).
De HSP eigenschappen kunnen enkel als kracht worden ingezet wanneer je er juist leert mee omgaan. Zoniet zijn ze slechts valkuilen en lasten.

In onze samenleving worden vooral de negatieve kanten van HSP belicht, terwijl in het Oosten HSP erg gewaardeerd worden. Daardoor voelen de mensen daar zich niet geremd in het benutten van hun hoogsensitieve kwaliteiten. Laten we ook daar naartoe evolueren!

HSP is geen ziekte, aandoening of stoornis en je kan er dus niet van genezen; het is een persoonlijkheidskenmerk. Het is niet iets wat je DOET, het is iets wat je BENT.

Zo'n 15 à 20% van de bevolking heeft een brein en zenuwstelsel die op een andere manier functioneert en dit is deels erfelijk.

De hoofdkenmerken van HSP:

Een sterkere opmerkzaamheid voor interne en externe prikkels; er wordt veel meer informatie geregistreerd: zo'n 10 tot 100 x zoveel! (Nu snap ik waarom ik vaak zo moe was.)
een diepgaandere verwerking van die prikkels met daarbij horend: intensere beleving, meer en dieper nadenken en meer verwerkingstijd nodig hebben
een sterke sociale gerichtheid: het beste willen voor iedereen, behulpzaam zijn en een groot rechtvaardigheidsgevoel hebben

Doordat we zowel een vergrootglas als een puzzeldoos hebben zien we zowel alle details als het totale plaatje. We zien alle gevaren (de beren op de weg), maar ook alle kansen (out of the box thinking).

Door de manier waarop onze hersenen werken komen we vaker met creatieve en innovatieve oplossingen. Ook het popcorn brein hoort erbij: snelle associaties maken en aan duizend dingen tegelijk denken.

We weten snel hoe de vork in de steel zit en wat mensen nodig hebben, we kunnen bruggen bouwen en weten of het veilig is. We zijn als kameleons in een vertrouwde omgeving.

We zijn in staat om intens te genieten via de zintuigen. Waar ik bijvoorbeeld intens van kan genieten:

hoe de zon een landschap mooier en intenser maakt, hoe de regen in een bos de kleuren een extra dimensie geeft
de geur van een huid die blootgesteld is aan de zon
hoe een bepaald muziekstuk me zo raakt dat ik het gevoel krijg dat mijn hart ontploft en er tranen in mijn ogen verschijnen of het gezang van een merel
het gevoel op mijn huid wanneer ik me in een warm bad laat zakken
de smaak van een gerecht bestaande uit plantaardige zuivere ingrediënten en met liefde klaargemaakt en gepresenteerd

Een ander brein en zenuwstelsel

Beter gezegd: ze werken anders. Het is belangrijk om dit even op een rijtje te zetten want het heeft mij enorm geholpen bij het begrijpen van dingen waar ik mee worstelde.

Bepaalde netwerken zijn veel actiever, zowel in het netwerk als tussen de verschillende netwerken. Dit heeft als gevolgen:

we kunnen sterk onze aandacht ergens op richten (hyperfocus)
onze aandacht wordt automatisch getrokken naar interne en externe (soms subtiele) prikkels die mogelijk belangrijk kunnen zijn (alertheid, we hebben alles opgemerkt)
sterke verbeelding en (zelf)reflectie met als gevolg het vinden van creatieve oplossingen

Ook zijn bepaalde hersengebieden veel actiever. Dit leidt tot:

affectieve empathie: we voelen letterlijk de emoties van anderen, alsof ze van onszelf zijn
cognitieve empathie: we kunnen perfect begrijpen waarom iemand iets doet en meedenken met die persoon zonder dat er emoties bij komen kijken
een sterk innerlijk kompas of intuïtie
een sterke sociale foutenradar met als gevolg een voorkeur voor harmonie en oprechte verbinding met anderen
stop-check systeem: de kat uit de boom kijken bij nieuwe situaties, uitgezonderd bij sensatiezoekende HSP (HSS)
sneller overgaan tot actie na het grondig analyseren van de risico's (typisch voor HSS); dit kan op anderen overkomen als impulsiviteit, maar bij dit laatste is er geen risicoanalyse gebeurd
sterkere veiligheidsscanner met als gevolg een snellere en grotere activatie van het stress systeem
de beloningscentra zijn actiever bij positieve prikkels

HSP hebben een sterkere neuroceptie: het vermogen om via het zenuwstelsel (het lichaam dus) subtiele signalen waar te nemen uit de omgeving en te beoordelen of het veilig is. Dit gebeurt automatisch en onbewust.

Die signalen worden niet alleen opgevangen door de zintuigen maar ook door de elektromagnetische velden van hersenen en hart.

Over die velden las ik iets interessants waardoor er heel wat kwartjes vielen: onze eigen hartslag, ademhaling en hersengolven kunnen mee veranderen met die van iemand die vlakbij staat. Nu snap ik waarom ik me ineens fysiek gestrest kan voelen wanneer iemand in mijn buurt ook stress ervaart.

Dit werkt dus ook omgekeerd: wij kunnen door het regelen van onze ademhaling onze hartslag en hersengolven vertragen en helpen om de gestreste persoon zich terug veilig te laten voelen :-D. Ook onze bewegingen vertragen, zachte ogen en een open houding helpen daarbij. Hoe cool is dat?!
Daarvoor is het uiteraard belangrijk dat je eerst zelfregulatie onder de knie krijgt.

In je hoofd zitten

We hebben vaker dan anderen de neiging om in ons hoofd te zitten. Ons denken is sowieso al veel actiever en door te 'vluchten' in het hoofd voelen we de intense emoties en lichaamssensaties minder. Het is dus enerzijds iets natuurlijks, anderzijds een coping mechanisme.

Het risico daarvan is dat het lichaamsbewustzijn achteruit gaat, de grenzen minder gevoeld worden en er dus vaker over heengegaan wordt. Zowel door onszelf als door anderen. Dit speelt een rol in het grotere risico op burn-out.

Let op: te veel nadenken, analyseren en piekeren kan ook een gevolg zijn van chronische stress of trauma.

Staan of vallen met de context

Een HSP die in de juiste en ondersteunende context leeft en werkt, die zichzelf en zijn noden kent en zijn hart mag volgen, kan floreren! Veel meer dan de niet-HSP in diezelfde omstandigheden.

Onder context wordt verstaan:

de plek waar je woont of werkt
de omstandigheden
de mensen rondom jou

Een HSP die daarentegen niet zichzelf mag zijn en in de verkeerde omgeving leeft en werkt zal niet tot bloei komen. Slechte sfeer, weinig erkenning en veel kritiek leiden tot leeglopen, het kan je letterlijk kapot maken.

Ook hoe iemand is opgegroeid speelt een grote rol. Wanneer je als HSP niet erkend werd is de kans groot op het ontwikkelen van:

afwijzingsgevoeligheid
please gedrag
ongezond perfectionisme
je eigen grenzen niet meer voelen en er over gaan

Dit alles kan leiden tot burn-out, die bij HSP ongeveer vijf keer vaker voorkomt dan bij de gemiddelde mens. Dit is zeker het geval als er een gebrek aan zingeving ervaren wordt op het werk.

Word je door trauma hoogsensitief?

Een vraag die mij lang bezighield maar nu is er gelukkig helderheid. Trauma veroorzaakt geen HSP, want dat laatste is iets waar je mee geboren wordt.

Iemand met trauma heeft wel een grotere alertheid ontwikkeld waardoor het lijkt dat die gevoeliger is. Een getraumatiseerd persoon kan ook sneller overprikkeld raken.

Het is wel zo dat de impact van trauma veel groter is bij HSP.

Een reden dat ik niet heb kunnen profiteren van de superkrachten van HSP is omdat mijn zenuwstelsel door trauma verkeerd bedraad is geraakt. Nu ik dit aan het hertrainen ben krijg ik langzaam maar zeker toegang tot die positieve kanten.

Verschil met ADHD en autisme

Bij ADHD ziet men minder activatie in de prefrontale cortex (zie onder).

Autisme is een neurologische ontwikkelingsstoornis met een andere gevoeligheid voor prikkels: soms meer, soms minder. Er is een lagere affectieve empathie dan gemiddeld.

Is het geen chronische stress?

We zijn gemaakt om met kortdurende stress (minder dan 20 minuten) om te gaan, maar chronische stress: dat is een killer, want daar kan ons lichaam niet tegen.
Mark Walsch zei: "stress makes you sick and stupid". Dat we er dom van worden komt doordat onze prefrontale cortex (ons menselijke brein) wordt uitgeschakeld wanneer we in de stress stand zitten.
We kunnen dan niet meer :

logisch nadenken
empathisch zijn
relativeren
creatief en positief denken
onze impulsen onder controle houden

Dan krijg je dus drama: overprikkeling en over-emotioneel reageren. Chronische stress kan ook leiden tot angststoornissen en depressie.

Een HSP met chronische stress kan zoals ik al zei niet meer gebruik maken van zijn superkrachten.

Vandaar dat we leerden in de HSP opleiding dat we eerst moeten testen op chronische stress* en als die hoog staat, dan kan je niet op een correcte manier de HSP test uitvoeren om te weten welke zintuigen het meest gevoelig zijn. Eerst moet het stressniveau naar beneden. Hoe dan?

Hit the brakes!

Het is belangrijk om zoveel en zo vaak mogelijk de stresshormonen af te voeren en de rempedaal in te drukken. Dit kan je doen door:

ademhalingsoefeningen waarbij je langer uitademt dan inademt, zo laag mogelijk in je buik
allles wat de spieren ontspant: massage, heet bad etc
bewegen: lopen, dansen, springen, fietsen
elk uur even inchecken bij jezelf: hoe voel ik me nu en wat heb ik nodig? En dit jezelf dan ook zo goed mogelijk geven.

Emergency brake: als je te overstuur of overprikkeld bent om wat hierboven staat te doen, dan kan je

de driestaps ademhaling doen: in 3 trapjes snel inademen via de neus en zuchtend uitademen via de mond = instant kalmering.
iets koud bovenaan in de nek leggen zou ook snel helpen maar dat heb ik zelf nog niet uitgetest.

Als je vermoedt dat er (ontwikkelings)trauma in het spel is en je zenuwstelsel niet werkt zoals het zou moeten, dan is het belangrijk dat je daar mee aan gaat werken.
Ik kan ten zeerste de online training 'jeugdtrauma' van Jan Bommerez aanraden.

Levenshygiëne voor HSP

Van zodra je niet meer chronisch gestrest bent kan je de HSP testen doen om te zien welke zintuigen er het meest gevoelig zijn en of er eventuele coping mechanismen in het spel zijn. Daar kan je dan mee aan de slag.

Daarnaast is het zaak om op de juiste manier te gaan leven:

ken jezelf en weet wat je nodig hebt om te floreren = je eigen handleiding ontdekken en toepassen
zoek indien nodig een andere context die je ondersteunt, verander desnoods van job
bouw VEEL MEER verwerkingstijd in
ons brein en zenuwstelsel verbruikt veel meer energie zorg dus dat je regelmatig bijtankt op een gezonde manier
vergroot je lichaamsbewustzijn zodat je beter je grenzen leert voelen
leer je emoties voelen en ze communiceren (check geweldloze communicatie)
leer voelen wanneer je overprikkeld dreigt te geraken en grijp in
leer jezelf reguleren van zodra je overprikkeld bent
focus op de positieve kanten van HSP zijn, leer ze opmerken en ervan genieten

Ik wil graag dieper duiken in stress, maar aangezien dit thema zo uitgebreid is, doe ik dat graag in een aparte blog die er volgende maand aankomt.

*Hier kun je de testen vinden: Gratis downloads | Van stress naar veerkracht scrol naar beneden tot je de 'overzichtslijst hoogsensitieve kenmerken versus overprikkeling' ziet. Die kan je downloaden.

Open Mind heeft ook een stress test die vooral in de werkcontext van toepassing is: https://www.centrumopenmind.be/stress-test/

Dit zijn enkele interessante boeken over HSP die ik gelezen heb:

'Mon cerveau est hyper' Cathy Assenheim
'Hoogsensitief omgaan met stress' Séverine Van De Voorde
'Voluit leven met hooggevoeligheid' Susan Marletta Hart
'Hoogsensitief' Elke Van Hoof
'Prikkels bijten niet' Saskia Klaaysen
'Hoogsensitieve mannen' Tom Falkenstein
'Hoogsensitief? Je grootste kracht.' Marjolein Berendsen
'Rainforest Mind' Paula Prober

Podcasts:

HSP Binnenwereld
Ease Your Senses
Uit Mijn Hoofd

Heb jij nog tips voor mij? Laat het me hier weten 🙂.